Leonardo da Vinci - Dziewica z Dzieciątkiem i Św. Anną

Jest wiele sprzeczności w kwestii powstania obrazu. Historia sztuki nie zna odpowiedzi na pytanie, czy artysta otrzymał zlecenie na namalowanie obrazu już w 1499 roku od króla francuskiego, po zajęciu przez niego Mediolanu czy raczej rozpoczął malowanie w późniejszym okresie we Florencji, jako malowidła ołtarzowego dla zakonu Serwitów od Zwiastowania.

• Karton do obrazu Święta Anna Samotrzecia (1499 r.)
• Studium draperii do obrazu Święta Anna Samotrzecia (1507 lub 1513 r.)

Praca twórcza

Ostatnie przedstawienie powstało w trakcie drugiego pobytu artysty w Mediolanie, po 1506 roku, prawdopodobnie na zlecenie króla Francji, Ludwika XII. Nawet w ostatnich latach swego życia malarz pracował nad studiami do szaty Maryi.

Projekty wzbudzały emocje już od chwili, gdy powstał pierwszy rysunek na kartonie. Giorgio Vasari opowiadał, że przez dwa dni mężczyźni i kobiety przybywali do pomieszczenia, w którym mogli ujrzeć to fascynujące całą ludność dzieło.

W stosunku do wcześniejszego ujęcia tematu autor zmienił ustawienie postaci oraz wzmocnił znaczenie krajobrazu.

Na odwrocie obrazu Madonna z dzieciątkiem i św. Anną jeden z konserwatorów przypadkiem zauważył rysunki. Rozpoznał koński łeb i ludzką czaszkę. Badania potwierdziły ten fakt, a ponadto zarejestrowano trzeci rysunek. To 15-centymetrowe dzieciątko Jezus z owieczką, niewidoczny gołym okiem. Przez 500 lat nikt nie zwrócił uwagi na rysunki.

Tytuł obrazu jest dosyć osobliwy, gdyż wyraz samotrzeć nie istnieje w obecnej polszczyźnie - jest to archaiczne określenie "sami/same we trzech/trzy/troje". Tytuł oznacza, że na jednym obrazie zostały przedstawione trzy pokolenia: święta Anna, jej córka - Maryja dziewica i wnuk - dzieciątko Jezus.

Kompozycja

Kompozycja jest podporządkowana rytmicznemu ciągowi kolejno przechodzących w siebie ruchów. Gesty i spojrzenia tworzą między postaciami spoiwa niczym między ogniwami łańcucha. Zaczynając od postaci Anny, powstaje oś ruchu po przekątnej. Mimo starannej kompozycji grupa sprawia wrażenie spokojnej i naturalnej. Dynamiczne ujęcie w połączeniu z wymiarem przestrzennym było novum. Kompozycja ta znalazła się w twórczości Rafaela Santi, Michała Anioła, Andrei del Sarto i innych artystów o mniejszym znaczeniu.

Technika

W obrazie zostały zrealizowane zasady sfumato. Nie ma ostrych konturów, ani gwałtownych przejść, bądź mocnych kontrastów. Miękkie cienie rozkładają się na twarzach i delikatnie kształtują ich rysy. Tym sposobem formy nabierają cech plastyczności, ale nie stwarzają efektu twardości. Technika ta dostrzegalna jest także w krajobrazie. Grzbiety gór wyłaniają się z mglistych oparów, łączących się z wodą. Następnie przechodzą w barwy nieba.