Wojciech Kossak - Bitwa pod Kircholmem , rok 1605 – Husaria - 1927r.
Obraz przedstawia żywiołową szarżę husarii w bitwie stoczonej pod Kircholmem (obecnie Salaspis, koło Rygi) 27 IX 1605 między Szwedami pod wodzą króla Karola IX a wojskiem polsko-litewskim dowodzonym przez hetmana litewskiego Jana Karola Chodkiewicza, znakomitego stratega i taktyka. Szwedzi, mimo ogromnej przewagi liczebnej (ponad 11 tys. żołnierzy przeciwko niespełna 4 tys.), ponieśli wówczas druzgocącą klęskę, tracąc blisko 2/3 armii. Do zwycięstwa wojsk polsko-litewskich walnie przyczyniły się oddziały husarii, zwanej „najgroźniejszą jazdą świata”.
Obraz jest autorską repliką Kircholmu, wielkiego płótna namalowanego w 1925 dla Muzeum Wojska Polskiego i Muzeum Narodowego w Warszawie (200 x 400 cm), które miało być jedną z cyklu dwunastu historycznych kompozycji, zamówionych u Kossaka w 1922 przez specjalny komitet powołany z inicjatywy dyrektora Muzeum, płka Bronisława Gembarzewskiego. Komitetowi przewodniczył gen. Józef Haller. Artyście nie dane było jednak w pełni zrealizować owego ambitnego zamierzenia; poza Kircholmem namalował jeszcze Sowińskiego na szańcach Woli (1922) oraz Grunwald (1931). Wszystkie te obrazy znajdują się dziś w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.
Przystępując do pracy nad Kircholmem Kossak wykonał zapewne rozliczne szkice kompozycyjne. Jednak ostatecznie artysta poszedł za sugestią Bronisława Gembarzewskiego, o czym pisał do żony: „na wiosnę będę Kircholm robił. /.../ Gembaś bardzo kompozycję uprościł, nie chce ani Szwedów, ani pejzażu, tylko samą husarię w ataku. Kompozycja ściśle figuralna, dla mnie łatwa nad wyraz”. Obraz spotkał się z uznaniem i z czasem doczekał się kilku mniejszych replik autorskich. Pierwsza, powstała już w 1925 (125 x 215), znajduje się obecnie w Muzeum Historycznym we Wrocławiu.